Powitanie wikingów na Rusi (aut. Wiktor Wasniecow, domena publiczna).
Wiele miejsca w trzeciej części sagi o wikingach, autor powieści pt. „Wikingowie Topory i sejmitary” poświęcił przygodom Skandynawów na ruskiej ziemi. Pytanie, które powinniśmy sobie postawić brzmi: – Czy wikingowie byli tam gośćmi, czy władcami i założycielami podwalin dzisiejszej Rosji?
Radosław Lewandowski w swojej powieści opisuje wyprawę szlakiem rzek i jezior, podróż ze Szwecji do Konstantynopola (Miklagardu). Taka wodna droga istniała w X wieku i zwano ją austrvégr (droga wschodnia). Biegła od Zatoki Fińskiej (nazewnictwo współczesne), następnie poprzez rzekę Newę, jezioro Ładoga, rzekę Wołochow, jezioro Ilmień, rzekę Dźwinę i Dniepr aż do Morza Czarnego. Rzeki te, nie we wszystkich miejscach były żeglowne i zachodziła konieczność transportu okrętów lądem, co poza ogromnym wysiłkiem, narażało załogi na ataki miejscowych plemion koczowniczych, w tym głównie Chazarów, a potem Pieczyngów.
Mapka z książki pt. "Wikingowie Topory i sejmitary"
W celu ochrony i ułatwienia wymiany handlowej, pobudowano na trasie empojra – znaczniejszych miało być podobno dwadzieścia pięć - z których część, zmieniła się z czasem w duże osady a nawet warowne miasta. Nad rzeką Wołochow umiejscowiono dwa grody: Stara Ładoga (pierwotnie zwana Aldeigjuborg) i Ruryhowe Gorodziszcze (wówczas zwane Holm czyli półwysep). Kilka kilometrów dalej znajduje się założony w połowie X wieku Nowogród (wtedy zwany Holmgardem).
Rekonstrukcja warownego grodu
Źródło: http://www.biskupin.pl/muzeum/
Na lądowym odcinku łączącym Dniepr z rzeką Dziwną powstał Smoleńsk, zwany w X wieku Gniezdowem. Było to jedno z największych skupisk wikingów w Europie wschodniej, które pozwalało kontrolować szlaki handlowe biegnące wzdłuż obydwu rzek. Z uwagi na znaczenie i potęgę, historycy są skłonni uznać, że Gniezdowo nie było pogostem czyli punktem zbierania danin dla książąt kijowskich, ale samodzielnym księstwem.
Przykładowy widok grodu obronnego wikingów
Źródło: http://eisenruoth.cba.pl/?cat=6
Nad środkowym Dnieprem leżał Kijów (zwany Kaenugardem).
Kijów
http://parkkyivrus.com/en/about-ancient-kiev/itemlist/category/48-about-project
W dolnym brzegu tej rzeki Dniepr leżał Chersoń, miasto w którym kniaź ruski przyjął chrześcijaństwo z rąk cesarza bizantyjskiego. Ten rejon (dolny bieg) był dla żeglarzy szczególnie niebezpieczny, a to z uwagi na dużą liczbę porohów, wśród których były i takie, które zmuszały załogi do lądowego transportu skipów i towarów. Było ich dziewięć, przynajmniej tak wynika ze sporządzonego w Biznacjum pod koniec X wieku sprawozdania noszącego tytuł: „De Administrando”. Autor, jakiś skrupulatny cesarski urzędnik, podaje nazwy ruskie (pochodzące ze szwedzkiego języka) i w przypadku siedmiu z nich ich - odpowiedniki słowiańskie: Essupi; Oulvorsi; Gelandri ; Aeifor; Varoufors; Leanti; Stoukoun.
Rzeka Dniepr
Źródło: http://paker.pl/splyw-z-historia-w-tle-czyli-380km-przez-wiry-i-porohy-dniestru-z-rozwadowa-do-chocimia/
Istniał też inny szlak na południe zwany saraceńskim1, wiodący przez rzeki Okę i Wołgę do Morza Kaspijskiego. Na południe płynęły tędy futra, skóry, bursztyn, niewolnicy i miód, a wracały ozdoby, szkło, przyprawy, drogocenne tkaniny i rzeka srebra.
Szlaki "Od Waregów do Greków"
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Od_Wareg%C3%B3w_do_Grek%C3%B3w
Pierwsze udokumentowane przebycie szlaku austrvégr nastąpiło przypuszczalnie w roku 838. Dokonali tego wysłannicy Chacanusa (tytuł, który nadawano pierwszym władcom Rusi) Rhosów, którzy przybyli do cesarza Bizancjum w celu nawiązania przyjaźni2.
Teraz kilka zdań o krainie zwanej przez Normanów Gardariką (nor. Garðaríki, Kraj Grodów), a przez resztę cywilizowanego świata Rusią. Wczesnoruskie latopisy, w tym głównie „Powieść minionych lat” kijowskiego mnicha Nestora, przypisują powstanie księstw a potem państwa, Skandynawom. Sama Nazwa Ruś ma swoje korzenie w staroszwedzkim słowie roa (róa), oznaczającym wiosłowanie, i od słowa rotsmenn (roðsmenn,), oznaczającego wioślarzy oraz wyprawę morską.3 Świadczyć zdaje się o tym również skandynawskie pochodzenie imion, uznawanych za słowiańskie: Oleg, czyli Helge, Olga - Helga, Igor – Ingvar.
Od razu warto zaznaczyć, iż teoria wskazująca na skandynawskich Waregów (váringr/vaeringr – grupa ludzi tworząca wspólnotę) jako twórców zrębów państwa ruskiego ma tylu zwolenników, co przeciwników. Ba, niedawne badania genetyczne Rurykowiczów zdają się wskazywać na ich ugrofińskie konotacje.
Pojawienie się w IX wieku na tych terenach (Gardarika) wikinga Ruryka z silnym oddziałem zbrojnych, miało być podyktowane, przynajmniej tak twierdził spisujący dzieje Rusi mnich Nestor w „Kronice minionych lat”, walkami o dominację wśród słowiańskich plemion. Mieszkańcy Nowogrodu (Holmgardu) umęczeni przelewem krwi, wezwali na pomoc ze Skandynawii trzech braci: Ruryka, Sineusa i Truwora. Stawili się oni w roku 862 w asyście silnej drużyny i jak twierdził Nestor: "I siadł najstarszy, Ruryk, w Nowogrodzie, a drugi, Sineus, na Białym Jeziorze, a trzeci, Truwor, w Izborsku. I od tych Waregów przezwała się ziemia ruska".
Ruryk
Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rorik_by_H._W._Koekkoek.jpg
Według innych opracowań, Ruryk – założyciel dynastii Rurykowiczów, przybył do Gardariki na wezwanie jednego z miejscowych książąt, by wespół ruszyć na Konstantynopol (Miklagard, którą to nazwę możemy tłumaczyć jako Wielkie Miasto). Rusowie zwali go Carogrodem. W 860 roku miał miejsce pierwszy wielki napad Rusów, czyli Skandynawów na stolicę cesarstwa wschodniego.
W 911 lub 912 roku wielki książę ruski Oleg – skand. Helge (z rodu Rurykowiczów), wymusił na Bizancjum traktat pokojowy. Takich rajdów było więcej i nie wszystkie kończyły się po myśli atakujących. W 940 roku wojska pod dowództwem Igora – nord. Igvar, podeszły pod sam Konstantynopol, ale obrońcy wykorzystali przeciwko nim „grecki ogień” i zdziesiątkowali najeźdźców. Igor nie dał za wygraną i po czterech latach powrócił zwycięsko wymuszając ogromny okup od władcy Wielkiego Miasta. Sygnatariuszami tamtego porozumienia byli wikińscy wodzowie, co znalazło wyraz w ich podpisach pod traktatem pokojowym. Imiona ich brzmiały: Szychber Sfandr, Prasten Turdow, Frutan, Frusten, Turben, Roald.
Konstantynopol
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Konstantynopol
Mury miejskie
Źródło: https://wiadomosci.onet.pl/kiosk/oto-najwieksze-mury-obronne-swiata/7bwk0#slajd-5
Następcą Igora był Świętosław, który również wojował ze Wschodnim Cesarstwem, choć z marnym dla siebie skutkiem. Najazdy skończyły się gdy jego syn Włodzimierz, wraz z ożenkiem z córką cesarza Bazylego II, Anną, przyjął w 988 lub 989 roku chrześcijaństwo.
Rusowie zarządzali swoim krajem sprawnie, dzięki wydajnej strukturze wojskowo-administracyjnej państwa. Jej trzon stanowiły dwie drużyny: starsza do której należeli możnowładcy – bojarowie i młodsza, zrzeszająca właścicieli ziemskich i kupców. W skład tej ostatniej wchodziła też tzw. mała drużyna, składająca się z młodych mężczyzn zwanych otrokami, którzy nie posiadali rodzin i majątków. Bardzo przypominali tureckich janczarów lub skandynawską świtę. Zwano ich też z nordyckiego gird (st. nord. gidð – opieka, bezpieczeństwo lub osoba wolna i bez własnego domu, przebywająca u kogoś w gościnie). Girdini stanowili trzon armii władcy Rusów.
Pisząc o Gardarice i Rusi Kijowskiej, korzystałem między innymi z danych opublikowanych na stronie - http://www.scritub.com/limba/poloneza/RU-KIJOWSKA241142023.php; https://pl.wikipedia.org/wiki/Ru%C5%9B_Kijowska i książek: Władysław Duczko „Ruś wikingów”, oraz latopisu „Powieść minionych lat”
1Richard Pipes, Rosja carów, Warszawa 2006, s. 29
2Za wikipedia: Posłowie ci powracali przez państwo Franków skąd mamy jedyną informację o ich podróży pod rokiem 839 w kronice Annales Bertiniani
3Władysław Duczko, Ruś wikingów, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2006