Staro nordyckie nazwy, pseudonimy, określenia, czynności. Nie jest to słownik dla purystów językowych (na przykład brak często znaków diakrytycznych), ale przedstawiam wyrazy w takiej formie, w jakiej można je spotkać w literaturze. Na mapie z kolei, zaznaczono miejsca w średniowieczu, w których można było usłyszeć tę mowę.
Mapa ekspansji wikingów: kolor bordowy - VIII wiek, kolor czerwony - IX wiek, kolor jasnobrązowy - X wiek, kolor żółty - XI wiek, kolor zielony - miejsca atakowane lecz bez osadnictwa. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Wikingowie#/media/File:Viking_expansion.png
Duński topór - źródła pisane raczej ostrożnie szafują nazwami toporów, określenia takie jak: þunnsleginn øx (topór, który jest cienko wykuty), háskeptr øx (topór z długim styliskiem)
hann hafði øxi um ǫxl znaczy : „miał topór w poprzek ramion” - Njáls saga, ch. 92
Pojęcia w języku nordyckim:
abbas – opat
Åsgårdsreia – dziki gon (norw.) Horda ludzi, psów i koni prowadzona przez widmowego wojownika. ujrzenie Dzikiego Gonu zwiastuje zarazę, wojnę bądź inną katastrofę. Szwedzi zwali dziko gon – Odens jakt
adder – żmija
aett – klan, rodzina, ród
álpt - łabędź
aifur – dun. okrutny
argr – zniewieściały mężczyzna
Askomanowie – ludzie jesionu, wikingowie
aul – napój
austmad – człowiek ze wschodu
Austrvegrfiord – Fiord Wschodniej Drogi
austrvégr – wschodnia droga
á morgun – jutro
berserker – wojownik, który wpadając w furię, stawał się znacznie silniejszy i mniej wrażliwy na obrażenia. Wierzono, że w tym czasie zamienia się w wilka (Kveldulf – Nocny Wilk), lub niedźwiedzia (Ber, bar znaczy nosić, serkr – pancerz, zbroja). Wyrażenie pokrewne: ulfhedhnar - w wilczej koszuli. berserkergang (szaleństwo berserkerów)
biarki – niedźwiadek
Blaserk – przydomek: Niebieska Koszula
braektat – talizman
brauð - chleb
brudir berserkja – kobieta berserker
biarkøyiarrettr – prawo handlowe
Bretland - Brytania
bjargrygr – pomocna kobieta, np. położna
bonde, bond – człowiek wolny, gospodarz i głowa rodu. Znacznego bonda zwano stormanem
bydh – okolice nadające się do zamieszkania, obydh – nieużytki
bygg (ziarno) – siew
cénel – ród możnowładców
córki Gefny – kobiety oddające swe ciała w zamian za pieniądze. „Grey pykki mér Gefna” - wydaje mi się, że Gefna to suka (wolny przekład z jednego z poematów)
dagur/dagor/dagr – dzień
dagvedhr – posiłek dzienny spożywany rano, po wykonaniu pierwszych prac w gospodarstwie (inna nazwa: rismal). Drugim i ostatnim posiłkiem był nattverdhr – posiłek nocny, spożywany po zakończeniu prac, wczesnym wieczorem
dämesagi – opowieści mitologiczne
dögun – świt, brzask
dal – nord. dolina. Gnomedal – Dolina Gnomów.
daneaxe – dun, długi topór
delling – zmrok
Digre – przyd. oznaczający osobę krępą – grubą i niezbyt wysoką
dum - mgła
draug/draugr – żywy trup
drengowie – wojownicy/towarzysze. L. poj. drengr
drottmadowie – członkowie drott, przybocznej drużyny właściciela posiadłości lub znaczniejszego bonda
doegr – morska jednostka miary, oznaczająca odległość, jaka okręt przepłynie w ciągu doby (średnia prędkość statków wikińskich – pięć węzłów na godzinę). Dobry okręt pod żaglami i z pomyślnym wiatrem, mógł pokonać w ciągu dnia do 30 mil morskich
drekka brullaup – opijanie wesela
duces – dowódcy armii
dýr- karibu
einfoetingr – jednoróg, rodzaj potwornego stworzenia
eldr (ogień) – nazwa ognia w świecie ludzi
ekki á morgun heldur hinn – pojutrze
Englismadowie - Anglicy
erga – seks między mężczyznami
eyrir – jednostka wagi, odpow. uncji
fálki - sokół
félag – wspólnota poza obrębem rodu. Félagi – członek tej wspólnoty
fífa - strzała
fiskevoer – stacje rybackie
foelle – towarzysze, bracia w znaczeniu społecznym
fóstri – instytucja przybranego ojca. Syna oddawał na wychowanie zwierzchnik podwładnemu, a uchybienie takim obowiązkom, było wielką ujmą na honorze
fostbrädralag – mieszanie krwi, zawieranie przymierza
fylk – lud, fylka – rejon zajmowany przez dane plemię, fylking – mur tarcz
gamle hamn – stary port
gästing – (szwec.) cykliczny (zwykle sezonowy) objazd ziem przez władcę
gestir – umyślny, sprytny poseł układający się w imieniu swego pana
gimle – niebo
glam (Gla) nazwa własna oznaczająca „upiornie wyglądającego człowieka”
Glamr – nord. Księżyc
gjald – głowszczyzna, okup za zabitych członków rodziny, tzw monety krwi
Gjallandi – przydomek: Hałaśliwy
Grágás – Szara Gęś
gidð (gird) – 2 znaczenia: opieka, bezpieczeństwo lub osoba wolna i bez własnego domu, przebywająca u kogoś w gościnie
grið (grid) – prawo łaski
griðniðing (gridniding) – łamacz ugód
gothi - kapłan
hag – biegły, zręczny
hamramirowie/ham-ramr – ludzie zmiennokształtni, mogący przyjmować postać wilka lub niedźwiedzia
haerskjold – tarcza wojny. Stmbol niesiony przed oddziałami podczas bitwy. Przeciwieństwem jest biała tarcza – fredskjold, symbol pokoju niesiony na drzewcu
Hårfagre/Hárfagri – przyd. Pięknowłosy
hal/hall – długi dom
hermthra – tęsknota za domem
hevsir – dowódca wojenny
hövding/ hevding – wódz
höv/hov – dom
høst – (dun) żniwa/jesień. Rozpoczynały się w sierpniu (początek jesieni)
Høje – den høje – przyd. Wysoki
kolmganka/ holmgang – (spacer po wyspie) – pojedynek dwójki obnażonych do pasa ludzi, na ograniczonym terenie. Przegrywa ten, który pierwszy przekroczy wyznaczoną linię lub ten, u którego poleje się krew.
Hilditon – Ząb Bojowy – nazwa miecza lub okrętu
himþigi – mężczyźni należący do domostwa
himinn (pokrywa) – nazwa nieba w świecie ludzi. W innych światach miało ono odmienne nazwy.
hird – drużyna władcy, świta
Hjart – przydomek Jeleń
holm – wyspa lub półwysep
Holmskalle – przyd. Łysa Czaszka
hirdy – zwarte formacje bojowe podobne do greckich falang
hlyidskialf – miejsce obserwacyjne
Huggende/ Høggvande – przyd. Rębajło
huskarlar/ huskarl – członek elitarnej drużyny wikingów. Nazwa pochodzi od drużyny Kanuta Wielkiego i z czasem, rozciągnęła się na wszystkich drużynników
husthing – (dun) tzw. thing domowy. Zgromadzenie zwoływane przez lokalnego jarla
husanotra – przyrząd nawigacyjny, koło wyznaczone na kawałku drewna, podzielone na osiem części – airtów. Przyrząd ten był orientowany na Gwiazdę Przewodnią (Gwiazdę Polarną)
hring – koło
hreysar – (dun.) - kamienne usypisko
Hvide – przyd. Biały
í dag – dzisiaj
Irland Mikkla – Irlandia Wielka, zamieszkała część Grenlandii
Islat - Islandia
jarl; haulder; landmand; thegen – tytuły odpowiadające polskim tytułom szlacheckim
Jausalir/Jorsaland - Jerozolima
jörth (rola) – nazwa ziemi w świecie ludzi. Inne światy miały odmienne nazwy.
Jul – święto przesilenia zimowego
karlmadowie – ludzie wolni, ale pracujący na nie swojej ziemi
kaupang – targowisko
Kappe – przydomek - Olbrzym
kiltr-gildr – pełnej wartości, wymiarów lub wagi – dot. najczęściej monet
kill – wąska, morska zatoka, fiord
kjöt - mięso
klukustund – godzina
klammhog – cięcie wstydu, obcięcie tchórzowi kawałka pośladka
Kleggi – przydomek oznaczający Gza
klerker – znający łacinę, lub mieszkaniec Skandynawii, który został chrześcijańskim księdzem
konung, truhtin – król w czasach wikingów. L. mn. Konungarna
kólbitr (węglożerca) – leń wylegujący się przy ognisku
kristmaðr – chrześcijanin
Krikiar - Grecja
kyndemil – odległość, w trakcie której pokonywania wypala się jedna pochodnia
kyrtill – tunika z krótkim rękawem, sięgająca połowy ud
lada – nord. zapraszać, lub targować się
logn (pogoda) nazwa obowiązująca w świecie ludzi
landmand – stanowisko wojskowo-administracyjne, podobnie jak: haulder, thegen
lantmil – jednostka długości, oznaczała orientacyjną odległość pomiędzy dwiema gospodami
leding (dun.) - pospolite ruszenie. Norw. leidang
Longbardland – określenie Włoch, w języku nord.
Logsogumadr – głoszący prawa
leiðsagnarmaðr – przewodnik lub pilot wodny
lok-rekkja – nazwa sypialni, odgrodzonej od dużej hali materiałowymi przepierzeniami
lid/lið – przyboczna drużyna wojowników
Lille – przyd. Mały (den lille)
leiclang – armia
luka – staroisl. zamykać
logi – staroisl. dziki ogień
Mani (księżyc) – nazwa księżyca w świecie ludzi
mánuður – miesiąc
maekir – miecz z północy o zaokrąglonym sztychu i trójkątnej głowni
maekir saurgan – brudny miecz – wyzwisko
Marklandia – Kraina Lasów
meykongr (meykong) – wojowniczka
meginhufr/meginhúfr – dodatkowe poszycie łodzi, montowane poniżej linii wody. Inne - sztywne deski po obu stronach kadłuba, zwiększające stabilność statku
mikill vinr – najdroższy przyjaciel
mikill dreng – wielki wojownik; drengr – towarzysz broni
miskunn – miłosierdzie
nidingowie – bezpańscy wojowie, wyrzutki
Miklagard, Miklagarðr (Myklegard) – Wielkie Miasto – Konstantynopol
mjólk - mleko
modi – odwaga
morgunn – rano
muinitr – klasztor
naust – port
nöt – noc
noes (dun.) - przylądek
Norvasund – Gibraltar, Słupy Herkulesa
odal – dziedzictwo, bonda takiej ziemi zwano odalmanem. Słowo odal w staronordyckim oznaczało również kraj ojczysty
odhr – staroisl. szał/poezja
ofeg/ofegh – człowiek, któremu nie jest pisana zguba
osti – ser
Ordigskeegi – przydomek: Szczecina
Ormrinn Langi – Długi Wąż (nazwa okrętu)
ortug, öre – nazwa jednostki wagi oraz monety
oskilgetirn – bękart
oxe – (dun.) - wół
overnord (dun.) - miejsce na północy
papar – mnich
þarnik þéreigiúrr – „Oby nie zabrakło męskiej mocy”
peningi – srebrne staroangielskie monety (dziesięć peningów = jedna uncja srebra)
primasignan – oznaczony krzyżem mieszkaniec północy, co nie oznaczało jednak jego szczerego nawrócenia. Np. wojownicy przyjmowali wiarę w Chrystusa by służyć w armiach chrześcijańskich władców
pyttr - studnie
refr – lis
reessoe (dun.) - olbrzym
Romverjowie – Rzymianie
róa - wiosłować
roðsmenn - sternicy
riki maðr (riki madr) – bogacz
Rig – człowiek, który posługuje się runami
riff/reff – st. nord. - długa mielizna
Riselandia – kraina olbrzymów
ri tūaithe – lokalny król
run – sekret
sagnamadowie – śpiewający sagi, twórcy sag
sambátar – (st. nord.) przystań dla łodzi
sandbakka-ás – (st. nord.) piaszczyste wzgórze
sagersall - zwycięzca
saekonung/ sjákonungar – dowódca morskiej wyprawy (król morza)
saks – długi nóż; skramasaks – długi nóż (krótki miecz – ostrze 30-70cm)
Saxland – duńskie określenie terytorium Niemiec
sär (zwierciadło) – nazwa morza, obowiązująca w świecie ludzi
scy (zasłona) – nazwa chmur w świecie ludzi
setery – górskie pastwiska
Serkirowie – Arabowie, Saraceni
seimadowie – czarownicy, mężczyźni używający czarnej magii
seidr (seiðr )– czarna magia
seid–kona – osoba parająca się czarną magią (kobieta)
Silfra – przydomek: Posiadacz Srebra
Sjörkland (Serkland) – kraj muzułmanów. Nazwa pochodzi od przekonania, że ludy z Bliskiego Wschodu nie noszą bielizny, zwanej przez Nordów: asjörk
skaldborg – mur tarcz, formacja bojowa
Skarpheddin – przydomek, oznaczający Ostrozębego
skafhogg – przycinanie
Skaæggemand – Brodacz - nazwa łodzi, w której na mocnicy zamontowano żelazne kolce
skjaldmeyjar – kobieta chodząca z tarczą, wojowniczka
Skeggi – przyd. Żelaznobrody
skogkatt – kot leśny – norweski kot, mający wyjątkową umiejętność wspinania się na pionowe ściany skalne w poszukiwaniu jaj ptaków (krótsze tylne łapy). Duży, o wadze ponad 5 kg, ma wokół szyi futrzaną kryzę i „pędzelki” na uszach (jak u rysia). Tę rasę odkryto również w Ameryce Północnej (maine coon), stąd przypuszczenie, iż koty trafiły tam wraz z wikingami w X wieku.
skyr – napój, w którego skład wchodziło sfermentowane krowie mleko i mąka
skōgarmaðr (skogarmadr) – leśny człowiek
Skjold/skjöldr – drewniana okrągła tarcza obciągnięta skórą
skogsmil lub rast – odległość pomiędzy dwoma miejscami postoju, zazwyczaj dającymi cień terenami zadrzewionymi
skraeling (skræling; skraëlingjar) – mały zabijający - obcy, słabeusz, nędzny, żałosny. Taką nazwę Skandynawowie nadali Inuitom
skramasaksy – krótkie miecze o długości 30-70 cm
storhögar – duże kurhany; kungshögar – kurhany królewskie
skömm – hańba
slatur – danie składające się z owczego żołądka, wypełnionego ostrą kaszanką
Sumar (Lato)
spjarrar – skórzane rzemienie, którymi owijano nogi od kolan do kostki
stång – około szesnastu stóp
stenkast – odległość równa rzutowi kamieniem
strandhogg – łupieżczy rajd wzdłuż wybrzeży, bywało, że i skandynawskich, realizowany w celu zaopatrzenie załogi w prowiant.
sólarupprás – wschód słońca
sólsetur sólarlag – zachód słońca
synningthwait – miejsce oczyszczone przez ogień
Svalbarði – (Chłody Dziób) – nazwa okrętu
svynfylka/svinefylking - „świńska głowa” - trójkątna formacja bojowa
Svitjod – kraj Szwedów
Svear – Szwedzi
Svarte – przyd. Czarny
thing - wiec
thund - łuk
tign – honor wojownika
tími – czas
tirr – sława
til arsk ok fridar – toast: za pomyślne zbiory i pokój
trémadr lub skurgoþð – sanktuarium pod gołym niebem gdzie oddawano cześć bogom pod postacią wyrzeźbionych w drewnie twarzy, które umieszczano na słupach.
thraell – domowy niewolnik
Trollaskegg – Broda Trolla – imię
ulfr – wilk
Ulthima Thule (Ziemia Lodu) – Islandia
Ulfhednar – szaleniec w wilczej skórze. Inna nazwa berserkera
Unz riufaz regin – Aż d końca władców. Chrześcijański odpowiednik - „Na wieki wieków”
varg – człowiek wygnaniec, od varg – samotny wilk. „Varg í véum” - wilk w świętych miejscach, wygnaniec
vaegir – ognisty miecz
vardestur – wyprawa na północ, po kły morsów i skóry białych niedźwiedzi
vardlokkur – nazwa pieśni stosowanych w rytuale zwabiania duchów opiekuńczych
vet (vetur) – zima
vergeld - kara za zabójstwo (wartość człowieka) i płacono ją rodzinie zmarłego
vester (dun.) - zachodni; øster (dun.) - wschodni
vindr wiatr
visundr - żubr
vika – tydzień
viik/vik/vig (dun.) – mała zatoka
víkingr, l. mn. víkingar – żeglarz, łupieżca
volva – (kobieta dzierżąca różdżkę) czarownica, wieszczka. L. mn. volur. Inne równoważne określenie: vitka, spakona. Atrybutem ich były różdżki zwane starf. Przywoływały magię pieśniemi zwanymi vardlokur. Do czarów uzywały również ziół: bylicy pospolitej, babki, werbeny, arcydzięgla, szałwii.
vor/vár – wiosna
withr – nazwa lasu w świecie ludzi
waðmál (wadmal) – wełna na żagle, całuny.
Waregowie/ Variagi – normańska drużyna wymuszająca trybuty od plemion. Z czasem tak nazywano na Rusi wszystkich Normanów
wyrd - los
Comments